Euphorbia ingens, şamdan ağacı

Şamdan ağacı Euphorbia ingens’in ve Euphorbia candelabrum’un ortak adıdır. Aslında ikisi aynı tür bitkilerdir (açıklamalar aşağıda). Çöl kaktüslerine tıpatıp benzerliği ve iç mekanlara onlardan daha uyumlu olmasından dolayı şamdan ağacı süs bitkileri sektöründe önemi artan bitkilerdendir.

Özellikleri

Şamdan ağaçları doğal ortamlarında genelde 6-8 metre civarlarında, en fazla 15 metre kadar büyüyen succulent özellikli bir ağaçlardır. Ana gövde yan gövdeler oluşturarak şamdan gibi gelişir. Bunlara verilen yerel isimler genelde şamdan ağacıdır. Şamdan ağacının süte benzeyen beyaz öz suyu o kadar zehirlidir ki bitki bitleri bile ilişmez. Sonbahar – kış arasında küçük yeşilimsi sarı çiçekler açar.

Anavatanında bir hayli büyük ağaç olabiliyorlar.

Habitat

Euphorbia ingens Afrika’nın güney kısmının orta ve doğu kesimlerinde, tropikal ve subtropikal iklimlerin hakim olduğu çeşitli bölgelere aittir. Deniz seviyesinden 1600m’ye kadar, sulak olmayan açıklık yerlerde ve yarı savan özellikle yerlerde, en çok kayalık ve kumluk arazilerde görülür.
Euphorbia candelabrum bazı kaynaklarda ayrı bir tür olarak tanıtılır fakat E. ingens’in bir varyetesi ya da kültivarıdır. Bir kaynakta Ghost adlı kültivarıdır diye bahsedilmiş (Euphorbia ingens ‘Ghost’).. Fakat bunlar birbirlerinden bir hayli uzak coğrafyalarda oldukları için kültivar değil varyete olmaları daha kuvvetli ihtimal. Bunun ana vatanı Kenya ve Sudan dolaylarıdır. E. ingens’in başka bir varyetesi (Ammak) Suudi Arabistan ve Yemen’de bulunur. Ve o da hakkında gereken bilimsel araştırmalar tam yapılmadığından dolayı Euphorbia ammak ismiyle ayrı bir tür gibi tanıtılır.
Kullanım
Küçük fidan iken her haliyle kovboy kaktüsü denen Amerikan çöl kaktüslerine ayırt edilemeyecek kadar benzer. Dekorasyon unsuru olarak iç mekanlarda ve bahçelerde kullanılır. İç mekanlarda yetiştirmede gerçek çöl kaktüslerinden daha uyumlu olduğu için artık iç mekan kullanımında onların yerini almıştır: Şamdan gibi dallanıp budaklanması kesindir ve güneş yetersizliğinde kaktüsler gibi deforme uzamalar yapmaz. Dış mekanlarda bahçelerde ancak kışın don olaylarının nadir ve çok hafif geçtiği yerlerde yetiştirilebilir. Hafif ve sert-dayanıklı odunu kapı vb bazı eşyaların yapımında ve gemilerde kullanılır.
Çöl kaktüslerinden ayırd edilmesi zor olan Euphorbia türlerinden Euphorbia ingens

Kış soğuklarına dayanıklılığı

-4,5C dereceye kadar soğuklara dayanabildikleri söylenir. Bu belki Güney Afrika’ya ait Şamdan ağaçları için geçerlidir. Öyle olsa bile güvenmeyin. -2C dereye zar zor dayanabildiklerini gördüm. Hatta -1C derece soğuk bile birkaç saati aşarsa (bir gün kadar uzun sürerse) kesin ölüyorlar.

Yetiştirilmesi, bakımı

Ne kadar özenle bakımını yaparsanız şamdan ağacını yetiştirmede o kadar başarısız olursunuz. Sadece toprağın özelliği ve yetiştirileceği yerin güneş vb. şartları için çok dikkatli olmalısınız.

Toprak

Suyu iyi süzdüren, çabuk kuruyan, kumlu ve ponzalı doğal toprak karışımı yapmalısınız. Örnek:
2 ölçü kırmızı arazi toprağı + 2 ölçü dişli kumu + 1 ölçü ince taneli ponza taşı karışımı şamdan ağacı için iyidir. Kırmızı toprak ağır killi olmamalıdır. Onun yerine yerine herhangi doğal arazi toprağı olabilir. Yeter ki ağır killi olmasın.

Gübre, bitki besini ihtiyacı

Bahçelere dikili olanlara hiç gerekmiyor (zaten faydası değil zararı olur). Saksıda yetiştirilen şamdan ağaçlarına verilecek bitki besini çok düşük dozajlı olarak birkaç sulamada bir, gıdım gıdım verilmeli. Çünkü bor elementini ne kadar bulursa hepsini kontrolsüzce emdiği için zararı oluyor. ⇒ Ayrıntılı bilgi.

Sulama

Eğer saksıda yetiştiriyorsanız çok fazla uzun süre susuz bırakmayın ama hiçbir şekilde düzenli sulama yapmayın. İhmal edilmeye ihtiyacı var. Ancak yazın çok sıcak günlerde üstelik saksıda açık havada tutuyorsanız toprağın kupkuru kalma süresi 2 günü geçmemeli (bu sadece saksıda yetiştirilenler için geçerli).
Bahçeye dikili ise: Yazın aylarca hiç yağmur yağmayan yerlerde şamdan ağacı fidanları bahçeye dikildiği ilk yıl yaz boyu ara sıra sulanmalıdır. İlk yılı atlatınca hiçbir bakım istemiyor. Fakat yine de her ihtimale karşı ikinci yıl yaz başında iyice bir kontrolden geçirmelisiniz. Eğer bünyesinde su eksikliği hissederseniz yaz boyunca iki haftada bir sulamanızda yarar var. Bunu ilk ay yapıp sonra tekrar kontrol edin. Gayet dolgun ise artık sulamayın. Şamdan ağacı bünyesinde depoladığı suyu son derece idareli kullanır.

Budama

Şamdan ağacı yerini severse gayet hızlı gelişim gösterir. Duruma göre dipten bile budayabilirsiniz. Budama ilkbahar sonuna doğru, bitki henüz yeni gelişime başlamadan önce yapılsa iyi olur. Budarken akacak olan beyaz sütüne karşı dikkatli olun. Gözünüze sıçrarsa çok zarar verir. Ciddi hasar oluşturabilir. Geçici körlüğe, hatta kalıcı körlüğe bile yol açabilir.
Bahçeye dikili olanların 3 metreyi geçmesine izin vermemelisiniz. Çünkü üst kısmı fazla dallı budaklı ve fazla ağır olup kuvvetli rüzgarlar kırabilir ve bu yüzden çevreye zararı olabilir.

Şamdan ağacı (Euphorbia ingens) nasıl çoğaltılır?

Yan dallarını ana dal ile tam birleştiği yerden keserek almalısınız. Keserken kesinlikle hiçbir yaralanma, hiçbir yarılma olmamalı. Kesilecek nokta ve düzgün kesilmesi çok önemlidir yoksa tutmayabiliyor. Kesip alacağınız zaman ise, ilkbaharın fazla serin günleri geride kaldığı zaman..

Mesela İstanbul’un iklim özelliğine göre nisan ortası.. Dalı kestikten sonra 3 hafta açıkta bekleteceksiniz. Nisan ortasında kesince mayıs ikinci haftasına kadar bekletebilirsiniz. Bekletmenizin sebebi kesik yerin güçlüce kabuk bağlaması ve iyice sağlamlaşması içindir.
Sonra yetişeceği saksıya uygun toprak karışımına dikin. Diktiğinizde toprak hafifçe nemli olmalı. Daha fazla nemli olursa çürüyebilir. Dikince sulamayın. Saksıyı şamdan ağacı fidanınızın güneşten adamakıllı ısınacağı bir pencere önünde tutmanız gerekiyor. Az nemli toprağa diktiniz. Şimdi iki hafta boyunca ne olursa olsun hiç sulamayın. İki hafta geçtikten sonra sulayın. Böylece hemen hemen haziran ayına ulaşmıştır. Bundan sonra, yaz sonuna kadar toprak her adamakıllı kuruma gösterdikçe sulayın. Yaz başında (haziran sonu) filizlenmesi gerekiyor. Temmuz ayı boyunca dışarda açık havada tutarsanız hızlıca büyür. İçeri almada geç kalmayın. En geç ağustos ortasında tekrar içeri almanız şart. Bunda da önemli bir gereklilik var: İçeri almadan önce mutlaka toprağı kurumuş olmalı. İçeri aldıktan sonra da ilk on gün hiç sulamamalısınız. Çünkü toprağı ıslakken yer değişimi olunca köklerde çürüme başlayabilir.

Uyarılar:

1- İş mekânlarda yetiştirilen şamdan ağacı ve benzer Euphorbia türlerini yazın dışarıda kışın içeride tutmak risklidir (yer değişimlerinde kötü etkileniyor ve kökleri çürüyebiliyor). Devamlı içeride tutmada yarar var. Veya ⇒ şu yazımı okuyup risklerin ne olduğunu anlayın ve gereğini yapabilecekseniz yazın dışarıda tutun.
2- Şamdan ağacının öz suyu fena halde zehirlidir. Konu içinde açıklamıştım. Tekrar hatırlatıyorum. Dikkatli olun.

Admin Notu:
2020-03-20 18:19:59